پژوهشگاه یا مرکز تشریفات فضایی

یادداشت وارده از طرف یکی از کارشناسان یکی از پژوهشکده‌های زیرمجموعه پژوهشگاه فضایی ایران:

  

یادداشت وارده از طرف یکی از کارشناسان یکی از پژوهشکده‌های زیرمجموعه پژوهشگاه فضایی ایران:

رهگذرانی که در سه سال اخیر از اتوبان شیخ فضل الله نوری محدوده شمال طرشت عبور می­‌کردند به یقین یک ساختمان زیبای هشت وجهی با تابلویی برزگ توجه‌شان را جلب می­‌کرد: «پژوهشگاه فضایی ایران».

احتمالا و بطور طبیعی آنها در ذهن خود گمان می­‌کردند که در این ساختمان خیل عظیمی از پژوهشگران، کارشناسان و دانشمندان فضایی کشور سخت مشغول مطالعه، تحقیق و کاوش در خصوص فناوری فضایی هستند.

حال اگر خود نیز دستی در حوزه پژوهش داشتند و یا دوست، فامیل، یا آشنایی داشتند که پژوهشگری پیشه­‌اش و تحقیق و کاوشگری ممر معاشش بود، گمانشان این بود که چه انسان‌های زحمت­ کشی که با یک حق­‌الزحمه اندک و به عشق موطن اسلامی خویش، کار و تلاش در سرزمین خودشان را بر هجرت به غرب و یا ورود به فضای کسب و کار و بیزینس ترجیح داده‌­اند. احتمالا، بر اساس این برداشت ذهنی که به یقین در بسیاری از پژوهشگاه‌­ها و مراکز تحقیقاتی کشور مصداق عینی دارد، در حق ایشان دعایی کرده و برایشان آرزوی توفیق از درگاه خداوند متعال می­‌نمودند.

باطن مساله

ولیکن ایشان چه می‌­دانستند که در تمامی طبقات هفتگانه این ساختمان هشت وجهی نیروهای اداری و ستادی مستقرند. چه گمان می­‌کردند که این پژوهشگاه بسان یک ستاد اجرایی مفصل، صرفا، برای خود نقش سیاست‌گذاری و راهبری قائل است و با معاونت راهبرد سازمان فضایی، که اساسا نقش خود را سیاست‌گذاری و راهبری فعالیت­‌های پژوهشی می­‌داند، در ستیز مستمر است. در این ساختمان آنچه که تولید می­‌شود دستورالعمل است و آیین­‌نامه اداری. البته فعالیت­‌های دیگری نیز چون برگزاری جشن تولد، مراسم مناسبتی و غیره نیز دارد.

این نکته­‌ای است که در تماس با مرکز تلفن پژوهشگاه نیز عیان است آنجا که اپراتور تلفنی می‌‌گوید: برای ارتباط با ریاست پژوهشگاه شماره 1، معاونت اجرایی شماره 2، مدیریت امور اداری و پشتیبانی شماره 3 و معاونت پژوهشی شماره 4 را بگیرید. گویی در یک پژوهشگاه که هدف و محور اصلی آن باید پژوهش و کاوش باشد، مراجعین و مخاطبین امور اجرایی، اداری و پشتیبانی بیشترند و کار اجرایی بر امور پژوهشی تفوق دارد.

جمع ستادین

این ستاد در کنار ستاد مفصل دیگری است به نام سازمان فضایی ایران، که از قضا آنجا نیز محملی برای سیاست‌گذاری و راهبری کلان فناوری فضایی است. تجربه این چند سال نشان داد که هر دو نهاد با جدیت به ایفای نقش می­‌پرداختند و در این میان پژوهشگران فعال در پژوهشکده­‌های تابعه سرگردان و متحیرند که به حرف کدام یک گوش دهند و فرامین و دستورالعمل­‌های کدام ستاد را اجرا کنند. هرچند به طور طبیعی این پژوهشکده‌­ها باید تابع ستاد پژوهشگاه به عنوان نهاد بالادستی خود باشند.

لیکن عدم آشنایی تصمیم­‌گیران و تصمیم‌­سازان مستقر در ستاد پژوهشگاه با حوزه فناوری فضایی و بعضا تصمیمات جانبدارانه که کاملا در چارچوب تامین منافع عده‌­ای خاص، منجر به این می­‌شد که بعضا پژوهشکده­‌ها مستقیما و مستقلا با سازمان ارتباط گرفته و کارها و مشکلات خویش را با ایشان حل و فصل نمایند و به عبارتی ستاد پژوهشگاه را دور بزنند. تعداد بالای مکاتباتی که مدیریت پژوهشگاه مبنی بر ممنوعیت ارتباط‌گیری مستقیم با سازمان فضایی و هماهنگی با ستاد پژوهشگاه در طول این مدت انجام داد، شاهدی بر این مدعاست، که البته درصد ناچیزی از مکاتباتی است که پژوهشکده­‌ها مستقیما با سازمان فضایی و در چارچوب رفع انواع و اقسام مشکلات مالی، اداری و اجرایی و حتی پژوهشی خود داشتند.

مساله دیگر نسبت تعداد افراد ستادی به تعداد کارشناسان پژوهشی است که در نوع خود یک رکورد است. همچنین تعارض دایمی بخش­‌های مختلف ساختار عریض و طویل ستاد با اجزای خویش است. نمود و بروز این مساله به خصوص در مورد آن‌دسته از اموری که جذابیت بیشتری دارد آشکارتر است. برای مثال مدت‌ها دعوا بر این بود که انجام فعالیت­‌های پژوهشی در بخش بین‌المللی با معاونت پژوهشی است یا روابط عمومی و امور بین­‌الملل. اولی به دلیل ماهیت مساله مدعی است و دومی به دلیل نام و عنوان خویش.

نقض غرض آشکار

حجم عظیمی از کادرهای مدیریتی و نیروهای کارشناسی، اداری و پشتیبانی مستقر در این پژوهشگاه که در بین آنها به حق کارشناسان و جوانان فعال و ارزشمندی نیز هست از پژوهشکده مهندسی جهاد کشاورزی هستند. فی‌الواقع افراد این پژوهشکده که عموما سوابق چند ده ساله داشته و بعضا در شرف بازنشستگی­‌اند که پس از ادغام ضربتی و غیرکارشناسی پژوهشگاه هوافضا، مرکز تحقیقات فضایی و پژوهشکده مهندسی جهاد، سریعا جایگاه­‌های مدیریتی را کسب کردند.

تا اینجای کار مساله­‌ای نبود، چرا که ایشان با تجربه­‌ای که داشتند می­‌توانستند به یاری نیروهای جوان، فعال و با انگیزه آمده و با رتق و فتق امور اجرایی، یاری رسان و تسهیل­‌گر آنان در انجام امور پژوهشی باشند. ولی اتفاقی که در عمل افتاد قریب به چهارسال کابوس تلخی را برای پژوهشگران واقعی رقم زد. چراکه ایشان با تجربه منحصر به فردی که در امور اجرایی و اداری داشتند توانستند با تنظیم و طراحی هدفمند آیین‌­نامه­‌ها و ضوابط اداری و استخدامی موجبات بی­اثر کردن مدیران پروژه­‌ها، اعضای هیات علمی و کارشناسان پژوهشی فعال و زبده را فراهم آوردند.

اگر تا پیش از ادغام، یک مدیر پروژه در چارچوب اجرای پروژه و مبتنی بر تامین مالی آن اعتبار و اختیار (آتوریتی) داشت، هم اینک بایستی روزها و بلکه هفته­‌ها از بخش اجرایی و اداری تمنای تامین یک قطعه چند ده هزار تومانی را داشته باشد. آنهم در شرایطی که به گواهی نهادهای نظارتی میلیاردها تومان صرف شیک کردن فضای اداری پژوهشگاه شده است. از ساخت رستوران سنتی گرفته تا  گاردن روم! و آب‌نما و ده‌ها مورد هزینه­‌های غیرضرور دیگر.

این شرایط مشابه آن است که مثلا در یک پادگان غیرنظامیان و کادرهای اداری تصمیم­‌گیر باشند و از افراد خبره نظامی حتی در فرآیند تصمیم­‌سازی نیز بهره­‌ای اخذ نشود. یا مثلا کارکنان اداری یک دانشگاه سیاست‌گذار و مجری امور آموزشی، پژوهشی دانشگاه باشند.

تثبیت این شرایط موجبات یاس و سرخوردگی بسیاری از پژوهشگران کلیدی را به ویژه در پژوهشگاه هوافضا و مرکز تحقیقات فضایی فراهم کرد. به ویژه انتصاب افراد غیر هیات علمی و فاقد سابقه پژوهشی در سمت­‌های کلیدی پژوهشگاه و پژوهشکده­‌ها از ریاست پژوهشکده گرفته تا معاونت‌های پژوهشی و اجرایی و ادارات مفصل و تو در توی ذیل آن، به این موج مخرب دامن زد.    

تجربه این چند سال نشان داد که چنانچه کار به کاردان سپرده نشود و افرادی متولی سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی امور فضایی شوند که هدفشان صرفا کسب جایگاه و حفظ آن با اولویت نمایش تبلیغاتی دستاوردها باشد، چه تبعات شومی را باید به نظاره نشست.

هجمه بی­‌اساس و گروکشی منافع ملی

در این میان هجمه عده‌­ای که همه­ چیز را با مسایل سیاسی گره می­‌زنند و هیچ نگرانی باعث تبعات مخرب آن ندارند تاسف بار است. آنها متوجه نیستند که ارتباط دادن فعالیت­‌های غیرنظامی و صلح­‌آمیز سازمان فضایی و پژوهشگاه­‌های مرتبط با آن با اهداف دفاعی و نظامی چه پیامدهایی را در آینده خواهد داشت. ارتباطی که وجود خارجی نیز نداشته است.

اینان که تنها هدفشان حفظ مدیران بازمانده از دولت قبل است توجه ندارند که در صورت تبلیغ این مساله و تاکید بر ارتباط فعالیت­‌های سازمان فضایی با دستاوردهای حوزه نظامی حتی سازمان­‌های فضایی کشورهای دوست نیز دیگر تمایلی به همکاری و تعامل با ما نخواهند داشت. چراکه عدم مشارکت در فعالیت­‌های نظامی در طرح­‌ها و پروژه­‌های مشترک بین­‌المللی به صراحت در پروتکل­‌های مربوط ذکر شده است.

در کنار بی­‌پایه بودن آنچه که در گفتار این طیف از منتقدان عیان است، تهدیدات بالقوه­‌ای است که گره زدن فعالیت­‌های فضایی غیرنظامی ایران با دستاوردهای و موفقیت­‌های این حوزه در بخش نظامی و موشکی دارد. اگر تمامی کشورها ازجمله آمریکا، اتحادیه اروپا، برزیل، چین، هند و حتی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس سعی می­کنند با تقسیم کار هوشمندانه فعالیت­‌های فضایی و شکستن زیرکانه پروژه­‌ها، پوششی برای ارتباط فعالیت­‌های فضایی غیرنظامی و نظامی خویش ایجاد کنند،

اینجا عده‌­ای دایه مهربان­‌تر از مادر در بوق و کرنا کرده که تغییر در ساختار فضایی کشور حوزه اقتدار موشکی و هسته‌ای ما را متاثر خواهد ساخت. ادعایی که تمامی فعالان این حوزه بر بی­‌اساسی آن صحه می­‌گذارند. این مساله صرفا بهانه‌­ای است غیرواقع، که مدیریت ضعیف فعلی برای حفظ خود مطرح نموده است، هرچند بعید است از تبعات و آسیب­‌های بالقوه آن بی­‌اطلاع باشد. ادعایی که پس از عدم پذیرش در محافل تخصصی به فضای مطبوعاتی رسوخ کرده است.

این مساله صرفا دوستی خاله­‌خرسه نیست بلکه ضربه مستقیم به منافع جمهوری اسلامی است که نسلی از بهترین پاکان برای حفظ و اقتدار آن جان فدا کرده‌­اند. چه فاصله زیادی است بین امثال شهید حاج حسن الله دادی با امثال این افراد. او غریبانه و در جدال با کسانی از وحشی‌­ترین و دژخیم­‌ترین موجوداتی که تا به حال زمین به خود دیده است، جان فدا می­‌کند و این افراد برای حفظ کرسی ریاست خویش اینگونه منافع ملی را در معرض تهدید دشمنی قرار می­‌دهند که روباه‌صفتی و گرگ­‌خویی آن بر همگان اثبات شده است.

سخنی با دلسوزان واقعی

روی سخن با عزیزانی است که با نیت خیر و نه اهداف بغض‌­آلود سیاسی سخن می­‌گویند. پرس و جویی از خیل عظیم کارشناسان، اعضای هیات علمی، مدیران پروژه­‌های فضایی که آزمون خود را پس داده­‌اند و در یک کلام السابقون این حوزه که بیش از چهار سال است شاهدان و ناظران نگران روند فعالیت­‌های سازمان فضایی کشورند خود گویای همه چیز است. به این دوستان دلسوز که بنابر اطلاعات نادرست موضع­‌گیری می­ کنند بیتی از مولانا را هدیه می­‌کنم:

صورت ظاهر چه جویى اى جوان، رو معانى را طلب اى پهلوان

والسلام علی من اتبع الهدی